تحولی ژرف در شرف وقوع است تحولی كه در سالهای آینده جامعه صنعتی را اساساً دگرگون خواهد نمود این تحول ویژه، نتیجه پیشرفتهای سریع و بیسابقه تكنولوژی اطلاعات در سالهای اخیر است پیشرفت علم و دانش در سالهای اخیر دستاوردهای فراوانی را برای انسان به همراه داشته است آخرین پیشرفتها در زمینه ارتباطات، مخابرات، ماهوارهها، كامپیوترها، مسافرتهای فضایی، مهندسی
قیمت فایل فقط 42,900 تومان
فصل اول:
معرفی تحقیق
- مقدمه
- تعریف موضوع
- بیان مساله
- اهداف تحقیق
- اهمیت و ضرورت تحقیق
- فرضیههای تحقیق
- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژههای اصلی تحقیق
مقدمه:
تحولی ژرف در شرف وقوع است. تحولی كه در سالهای آینده جامعه صنعتی را اساساً دگرگون خواهد نمود. این تحول ویژه، نتیجه پیشرفتهای سریع و بیسابقه تكنولوژی اطلاعات در سالهای اخیر است. پیشرفت علم و دانش در سالهای اخیر دستاوردهای فراوانی را برای انسان به همراه داشته است. آخرین پیشرفتها در زمینه ارتباطات، مخابرات، ماهوارهها، كامپیوترها، مسافرتهای فضایی، مهندسی ژنتیك و سایر علوم، نوید بخش تحولات بیشتر در قرن آینده است. (فقیه و سرافراز، 1372، ص 22)
الوین تافلر در كتاب جابجایی در قدرت به عناصر سه گانه قدرت اشاره میكند كه عبارتند از:
خشونت، ثروت و دانایی. بدین معنا كه اگر در زمان انقلاب صنعتی، قدرت سرمایه یا ثروت حرف اول را در جهان آنروز میزد ولی امروزه این قدرت، مفهوم دانایی است كه حرف اول را در جهان خواهد زد. به زعم تافلر بر خلاف دهههای قبل این قدرت زور یا بازو نیست كه تعیین كننده قدرت جهانی یا گوینده حرف اول در جهان است بلكه این دانایی و اطلاعات بشری است كه میتواند تكلیف ابرقدرت آینده را در جهان آینده روشن كند در نتیجه سرمایهگذاریهای انفعالی و اقتصادی در این قرن در مقابل سرمایهگذاریهای اطلاعاتی و علمی بسیار ناچیز و كم و كمتر خواهد شد. تافلر علت فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را نیاز اطلاعاتی او به تكنیكها و فنون اطلاعاتی پیشرفته در زمینه تكنولوژی نظیر كامپیوتر میداند و همچنین علت قدرتمندی ژاپن در صحنه جهانی امروز و آینده را بعلت برخورداری از نظام اطلاعاتی و دانایی دقیق در صحنه جهانی میداند و یا علت ابرقدرت شدن احتمالی اروپا در یكی كردن قدرت تحقیق و توسعه و جمعآوری توان اطلاعاتی و دانایی خود در زمینه پیشرفت و تكنولوژی میداند. (تافلر، 1370، ص 90)
عصر اقتصاد خود معیشتی و كشاورزی با بهرهگیری از روشهای مبتدی مانند نیروی فیزیكی انسان و حیوان نقش اقتصادی خود را ایفا كرد و عصر انقلاب صنعتی نیز بر پایه بهینه سازی روش تولید انبوه با استفاده از نیروهای محركه و بهرهگیری از منابع انرژی شكوفایی خود را نمایان ساخت. اما اكنون عصر اطلاعات است كه هسته و یاخته اساسی آنرا توانهای رایانهای و شبكههای ارتباطی تشكیل میدهد در این دوران هدف اساسی بر افزایش توان فكری و اطلاعاتی و ارتباطی جامعه قرار دارد كه محصول چنین ساختاری افزایش آگاهی اجتماعی و برقراری تعادل در دانش عمومی و بهرهگیری از فناوریهاست و از آنجایی كه بهرهگیری از رایانهها از دهه 50 آغاز شده. اهمیت این فناوریها بر همگان اثبات شده است. (مومنی، 1380، ص 664)
نگرش جدیدی كه بر دنیای پست مدرن[1] حاكم است نشان میدهد كه خواستههای اقتصاد پویا و سازمانهای جدید و در حال تحول مستلزم ایجاد ساختارهای جدید اجتماعی، سبكهای رهبری جدید و همچنین رهیافتهای نوین در ساختار سازمانی است و همه ناشی از سیل عظیم تولید و گسترش اطلاعات در عصر حاضر است كه سازمان را مجبور به نگرش مجدد در عملكرد و فعالیتهایش میكند.
تعریف موضوع:
دوران جدید كه به عصر اطلاعات یا انفورماتیك معروف شده نوید دهنده جهانی نو با شیوههای نوین بكارگیری اطلاعات است. تاثیر شگرفی كه فناوری اطلاعات[2]در دو دهه اخیر بر كار و زندگی بشر گذاشته در خلال تمدن چندین هزار ساله او سابقه ندارد. IT یا بعبارتی كاربرد علمی نظامهای كامپیوتری توانسته علوم مختلف را یاری دهد كه هر یك گامی بلندبر داشتهاند. (فلاح همتآبادی، 1382، صفحه 3)
سازمانها نیز در این دوران به مثابه «مغزهای پردازش كننده اطلاعات»[3] در نظر گرفته میشوند. سازمانها سیستمهای اطلاعاتی هستند. هر جنبهای از عملكرد سازمان بستگی به پردازش اطلاعات دارد و مدیران تصمیمات خود را از طریق پردازش اطلاعات اتخاذ میكنند. با پیدایش اینترنت و اینترانت سازمانها مترادف با جریان اطلاعات گردیدهاند. (مورگان به نقل از وارث 1380، صفحه 124)
همچنین در سازمانهای امروزی مدیران مجهز به رایانههای شخصی شدهاند كه نه تنها امكان دسترسی به پایگاههای مركزی دادهها را برای آنها فراهم میكند بلكه به آنها اجازه میدهد كه خود اطلاعاتی را ایجاد نموده و در پایگاههای اطلاعاتی ذخیره نمایند. مدیران در جوامع كنونی در جمعآوری اطلاعات و ذخیرهسازی آن روی به عدم تمركز آوردهاند. در ده سال آینده یافتن مدیری كه بطور منظم از كامپیوتر برای نظارت بر فعالیتهای سازمانی خود و همچنین جمعآوری اطلاعات اولیه برای تصمیمگیری استفاده نكند غیرعادی بنظر خواهد آمد غیر معقول نیست كه پیشبینی كنیم در آینده بسیار نزدیك سازمانها بر اساس شبكه اطلاعاتی خود ساختاربندی خواهند شد. در آینده مدیران با استفاده از سیستم اطلاعاتی قادر خواهند شد كه به طور اثربخش فعالیتها را هماهنگ و كنترل نمایند و نیاز به دوائر ستادی و تعداد زیادی از مدیران میانی را كاهش دهند. استیفن را بینز در كتاب تئوری سازمان برخی از تبعات انقلاب حاصله در فناوری اطلاعاتی كه امكان وقوع آن هست را بدین گونه بر میشمارد:
1- بوجود آمدن تركیبی از تمركز و عدم تمركز در سازمان
2- بوجود آمدن سازمانهای تختتر (سطحتر)
3- امكان كار كردن دهها میلیون نفر از كارگران و كارمندان در منزل
(رابینز، 80، ص 417)
بنابر شواهدی كه ارائه گشت امروزه IT بعنوان ابزار استراتژیك مطرح است. در این شرایط حساس كه كشورهای صنعتی سخت غرق در انقلاب ناشی از فناوریهای اطلاعاتی، كامپیوتر و میكروالكترونیك هستند كشورهای در حال توسعه در حاشیه قرار میگیرند. ولی در آینده این كشورها یا با بدست آوردن و بكارگیری دانش در جهت سرعت بخشیدن به حركت چرخهای اقتصادی و اجتماعی خود جلو خواهند رفت یا در بازار رقابت فشرده و در حال افزایش جهانی واپس خواهند رفت.
بیان مساله:
فنآوری اطلاعات در عصر انفجار اطلاعات با سرعتی فزاینده در حال پیشرفت و دگرگونی است. سیستمهای مختلف رایانهای هر روزه در نهادهای مختلف اقتصادی اجتماعی و صنعتی و اداری جهان پیشرفته، بیشتر و بیشتر ریشه دوانیده و در روند تصمیمگیریهای درون سازمان تحولات اساسی ایجاد میكنند. بهرهگیری از امكانات ناشی از توسعه سیستمهای اطلاعاتی مبتنی بر كامپیوتر برای تسریع در عملیات اداری و عرضه سریع و مقرون به صرفه خدمات و محصولات تولیدی سازمانها، باعث شده است كه در كشورهای توسعه یافته اینگونه سیستمها تقریباً در بیشتر رشتهها بكار گرفته شوند. در حال حاضر در بسیاری از كشورهای در حال توسعه و از جمله كشورمان ایران سازمانها تمایل زیادی برای بهرهگیری و استفاده از این فناوریهای اطلاعاتی از خود نشان میدهند. با در نظر گرفتن این موضوع كه در آینده هیچ عاملی مانند فناوری اطلاعات قادر به تغییر طراحی سازمانها نخواهد بود. تحقیق در این زمینه امری ضروری خواهد بود. از طرفی دیگر با توجه به تمایل سازمانهای كشور ما جهت استفاده از فنآوریهای اطلاعاتی لازم است مدیران پیشاپیش از اثراتی كه احتمالاً این فناوریها بر سازمان، افراد و… میگذارند آگاهی یافته و با چشمانی كاملاً باز فنآوریهای اطلاعاتی را وارد سازمان كرده (متناسب با سطوح مدیریت و مهارت كاربران) و از آنها استفاده نمایند. با در نظر گرفتن این موارد در تحقیق حاضر به بررسی اثرات ناشی از كاربرد فنآوریهای اطلاعاتی در سازمان بر ساختار سازمانی خواهیم پرداخت و به این سوال اساسی پاسخ خواهیم داد كه: كاربرد فنآوری اطلاعات چه اثراتی بر ساختار سازمانی دارد؟
اهداف تحقیق:
هدف اولیه تحقق ارائه چهارچوبی از میزان و چگونگی اثرگذاری فنآوری اطلاعات بر ساختار سازمانی میباشد كه این موضوع به مدیران كمك خواهد كرد تا نسبت به اثرات فناوری اطلاعات بر ساختار سازمان آگاهی یابند و به آنها در جهت حل مشكلات سازمان (از نظر ساختاری) یاری خواهد رساند.
دوم: شناخت بهتر فناوریهای اطلاعاتی و پیشرفتهای حاصله در این زمینه در جهت استفاده مدیران، دانشجویان و محققان.
سوم: بررسی رابطه میان فناوریهای اطلاعاتی و ابعاد ساختار سازمانی جهت استفاده مدیران، دانشجویان و محققان.
چهارم: بررسی وضعیت سازمان مورد مطالعه (شركتهای سهامی بیمه ایران) از لحاظ بهرهگیری فناوریهای اطلاعاتی.
پنجم: فهم اینكه متغیر فناوری اطلاعات بر كدامیك از ابعاد ساختاری سازمانی بیشترین تاثیر را دارد.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
تا قبل از سال 1960 در روند سیر تكاملی تئوری سازمان ما شاهد این قضیه هستیم كه در آن دوران به سازمان بعنوان سیستمی بسته نگاه میشد كه پدیدهای بود جدا از محیط خارج از خود. با آغاز دهه 1960 و تحقیقات التون میو در كمپانی وسترن الكتریك دیدگاه سیستم باز شروع به غالب شدن بر تئوری سازمان كرد. در این دیدگاه سازمان پدیدهای است كه با محیط بیرون خود ماده، انرژی و اطلاعات تبادل میكند. در واقع كلید درك سازمان بعنوان سیستم باز واقف شدن به این قضیه است كه سازمان با محیط در تعامل است و اگر سازمان خواهان اثربخشی خود است لازم است كه سازمان خود را با محیط تطبیق دهد. این امر در قالب سیستمهای باز نیاز به این دارد كه سازمانها ساز و كارهای نظارت و بازخورد را برای تعیین، تشخیص و درك محیط واحساس تغییرات حاصله در محیط تعدیلات ضروری ایجاد كرده و توسعه دهند. بدون اطلاعات صحیح و كافی سازمان در دریای عدم اطمینان غوطهور است و هر قدر بر پیچیدگی محیطی و سرعت و شتاب تغییرات افزوده شود. عدم اطمینان زیاد میشود و تنها چیزی كه میتواند این عدم اطمینان را كاهش دهد اطلاعات است.
در دنیای امروز اطلاع رسانی بعنوان مجموعهای از روشها و ابزارهای كه ذخیرهسازی، سازماندهی، پردازش و بازیابی اطلاعات را در ابعاد گوناگون محقق میسازد به منزله یك سرمایه ملی درآمده است و در حكم پشتوانهای برای نیل به اهداف توسعه كه نهایتاً پیشرفتهای صنعتی، فرهنگی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. مجموعه این ابزارهایی كه منجر به ذخیرهسازی، سازماندهی، پردازش و بازیافت اطلاعات در دنیای امروز شدهاند فناوری اطلاعاتی میباشد. و از زمان مطرح شدن این قضیه بیش از چند دهه نمیگذرد چرا كه تمایل و نیاز به استفاده از فنآوری اطلاعاتی جدید بصورت موجی فراگیر در آمده است و مدیران و سازمانهای كشورها از جمله كشورمان ایران را نیز متاثر ساخته است. آنچه كه تا چند سال قبل بعنوان یك مزیت رقابتی محسوب میشد امروزه بعنوان یكی نیاز رقابتی مطرح میباشد و از حالت انحصاری كه در قبل داشت بیرون آمده و در اختیار همگان قرار گرفته است. نكته قابل توجه در استفاده از فناوریهای اطلاعاتی در سازمانهای كشورهای در حال توسعه مساله كنترل معدودی از كشورهای در حال توسعه بر فناوریهای جدید و نیاز به منابع مالی هنگفت در اجرای تحقیقات مرتبط با فناوریهای اطلاعات میباشد كه سبب گشته تا پیشرفتهای حاصله در این زمینه مبتنی بر نیازهای كشورهای در حال توسعه نباشد. با این وجود این كشورها برای ورود به عرصه رقابت جهانی و دنیای فراصنعتی ناگزیر به بهرهگیری از فناوریهای اطلاعاتی جدید بوده و هیچگونه سستی در این زمینه توجیه پذیر نخواهد بود با توجه به هزینهبر بودن ابزارها و تكنیكهای مربوط به كاربرد فناوریهای اطلاعاتی و ضعف مالی كشورهای در حال توسعه آگاه نمودن مدیران سازمانها در این كشورها از اثرات فناوری اطلاعات بیش از پیش ضرورت مییابد. در ضمن باید به این نكته نیز توجه داشت كه خرید و هزینههای مربوط به ابزارها و وسایل فناوریهای اطلاعاتی و رایانههای پیشرفته تعیین كننده تحول و پیشرفت و توسعه سازمانی نیست و آنچه اهمیت دارد چگونگی میزان كاربرد این فناوریها در سازمانهاست لذا در این پژوهش در پی آنیم تا این بینش را فراروی مدیران قرار دهیم كه اثرات ناشی از كاربرد این فناوریهای اطلاعاتی بر ساختار سازمانی (ابعاد ساختار سازمانی) چگونه خواهد بود.
فرضیات تحقیق:
فرضیه اصلی تحقیق: بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ساختار سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه اول: بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و پیچیدگی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم: بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و رسمیت سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه سوم: بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و تمركز سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه چهارم: بین میزان استفاده از فناوری اطلاعات و نسبت پرسنلی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
تعاریف عملیاتی متغیرها و واژههای اصلی تحقیق
- فناوری اطلاعات[4]:
عبارتست از مجموعهای از ابزارها و روشهایی كه بعنوان نقطه همگرایی الكترونیك و پردازش اطلاعات دانش جدیدی را برای گردآوری، ذخیرهسازی، پردازش، سازماندهی، انتقال و نمایش اطلاعات در اختیار انسان قرار میدهد از اینرو اصطلاح فناوری اطلاعات برای توصیف فناوریهایی بكار میرود كه ما را در راه ثبت، ذخیرهسازی، پردازش، بازیابی، انتقال و دریافت اطلاعات یاری میكنند. این اصطلاح فناوریهای نوینی مانند كامپیوتر، انتقال از طریق فاكس، میكروگرافها، ارتباطات از راهدور، میكروالكترونیكها، همچنین، فناوریهای قدیمیتر نظیر سیستمهای بایگانی اسناد، ماشینهای محاسباتی مكانیكی و چاپ و حكاكی را در بر میگیرد. (بهان، هولمز، 1377، ص 5)
منظور از فنآوری اطلاعات در این تحقیق میزان كاربرد مدیران شركتهای سهامی بیمه ایران از این نوع فنآوریها من جمله سیستمهای اتوماسیون اداری، سیستمهای بایگانی، سیستم اطلاعات مدیریت، فناوریهای اینترنت و دیگر مواردی است كه در نتیجه نمرهدهی مدیران به پرسشنامهای كه به همین منظور تهیه شده است مشخص میشود.
- ساختار سازمانی[5]: ساختار سازمانی راه یا شیوهای است كه بوسیله آن فعالیتهای سازمانی تقسیم، سازماندهی و هماهنگ میشوند. (اعرابی، 1376، ص 15) در این تحقیق 4 بعد از ابعاد ساختار سازمانی یعنی پیچیدگی، رسمیت، تمركز و نسبت پرسنلی شركت سهامی بیمه ایران بعنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است و منظور از ساختار سازمانی پاسخهایی است كه مدیران شركتهای سهامی بیمه ایران به دو پرسشنامه ابعاد ساختار سازمانی رابینز و پرسشنامه محقق ساخته نسبت پرسنلی میدهند، خواهد بود.
- پیچیدگی[6]:
پیچیدگی به میزان تفكیكی كه در سازمان وجود دارد اشاره میكند تفكیك افقی، میزان یا حد تفكیك افقی بین واحدها را نشان میدهد. تفكیك عمودی به عمق یا ارتفاع سلسله مراتب سازمانی نظر دارد تفكیك بر اساس مناطق جغرافیایی، به میزان پراكندگی واحدها و امكانات و نیروهای انسانی از لحاظ جغرافیایی اشاره دارد.
- رسمیت[7]:
رسمیت به میزان یا حدی كه مشاغل استاندارد شدهاند اشاره میكند.
(رابینز، 1380، ص 102-81)
- تمركز[8]:
در سلسله مراتب اختیارات، تمركز به آن سطح از اختیارات گفته میشود كه قدرت تصمیمگیری دارد، هنگامی كه تصمیم در سطح بالای سازمانی گرفته میشود آن سازمان متمركز و هنگامی كه تصمیمگیریها به سطوح پایینتر سازمان تفویض گردد میگویند كه سازمان غیر متمركز است. (دفت، 1379، ص 31)
نسبتهای پرسنلی[9]:
این نسبت بیان كننده بكارگیری افرادی است كه برای وظایف مختلف و دوایر گوناگون به استخدام سازمان در میآیند. نمونههایی از نسبت پرسنلی عبارتند از نسبت مدیریت، نسبت اداری، نسبت ستادی یا نسبت كاركنانی كه دستمزد مستقیم و كاركنانی كه دستمزد غیرمستقیم میگیرند.
(همان ماخذ، ص 32)
منظور از هر چهار مقوله رسمیت، پیچیدگی، تمركز و نسبتهای پرسنلی در این پژوهش میزان امتیازی است كه هر مدیر یا معاون به پرسشنامهای كه برای سنجش این مولفهها در نظر گرفته شده است میدهد، میباشد.
فصل دوم :
ادبیات نظری و تجربی تحقیق
1- قسمت اول: فنآوری اطلاعات
2- قسمت دوم: سازمان و ساختار سازمانی
3- قسمت سوم: پیشینه تحقیق
4- قسمت چهارم: تاریخچه و معرفی شركتهای سهامی بیمه ایران
قسمت اول:
فنآوری اطلاعات
(IT)
مقدمه:
اطلاعات همانند خونی است كه در كالبد سازمان جریان مییابد و به آن حیات میبخشد، اطلاعات میتواند فرایند تصمیمگیری را در مورد ساختار، تكنولوژی و نوآوری تغذیه نماید، و همچنین اطلاعات همانند یك رگ حیاتی است كه سازمان را به عرضه كنندگان مواد اولیه و مشتریان متصل میسازد، توسعه فنآوری اطلاعات مانند كامپیوترها و وسایل ارتباط الكترونیكی ماهیت بسیاری از كارهای دفتری را دگرگون كردهاند، شبكههای كار در خانه و خودكار شدن، امكان محدود كردن بعضی بخشها و كاهش تعداد كاركنان سازمان را فراهم آوردهاند. از این پدیدهها (فنآوری اطلاعات) ممكن است چنین استنباط شود كه سازمانهای بزرگ كوچكتر میشوند و گرایش بسوی انواع انعطافپذیرتر و كوچكتر سازمان نیرومندتر میشود.
فنآوری اطلاعات همچنین میتواند منجر به تغییرات نسبتاً وسیعی در سطح بینالمللی باشد. زیرا این فنآوریهای اطلاعاتی و كامپیوترها میتوانند تاثیر شدیدی بر عملكردهای اقتصادی و اجتماعی و مناسبات جهانی داشته باشند. هم در پیشبینیهای خوشبینانه از نظر ابعاد مثبت تاثیرات فنآوری اطلاعات بر شیوههای زندگی و هم در بدبینیهای موجود نسبت به تاثیرات مخرب آن عناصری از واقعیت نهفته است، به هر تقدیر، بر بازار كار و شیوه زندگی تاثیر خواهد نهاد. در حال حاضر فنآوری اطلاعات مهمترین مسالهای نیست كه یك كشور بخصوص با آن روبرو باشد بلكه تجلی آن بعنوان سریعالتغیرترین عامل اقتصاد بسیاری از كشورها، مسالهساز است. این فنآوری به سرعت در حال بهسازی و ارتقاست و هزینهها با سرعت قابل توجه كاهش مییابند. دامنه كاربرد آن بسیار وسیع است و در غالب صنایع تاثیرات آن بر قیمت تمام شده محصول از نظر سهم هزینههای مربوط به نیروی انسانی از اهمیت بسیار برخوردار است.
همچنین كاربرد این فنآوریهای اطلاعاتی در سازمانها در حكم یكی از منابع و دارائیهای با ارزش سازمانی است و انتخاب و تعیین استراتژی صحیح برای كاربرد آن ضروری است.
البته در مرحله اول این مطلب برای بسیاری از مدیران سازمانها چندان پذیرفتنی نیست و برخورد با اطلاعات در حكم منبعی همپایه همچون نیروی انسانی، مواد اولیه، منابع مالی و … و گاه مهمتر از اینها، امر راحتی نیست. حتی برای بسیاری از مدیران سطح اجرایی نیز، تلقی عنصری غیر ملموس در حكم منبع اصلی امكانات حیاتی، مشكل است. اما اگر درست توجه كنیم میبینیم كه چطور این عناصر غیر ملموس، بر بالا رفتن بهرهوری و سوددهی هر سازمانی و بهینهسازی اتخاذ تصمیمات مدیران راهبردی تاثیر میگذارند. اطلاعات در حیات هر سازمانی میتواند نقش مهمی را بعهده داشته باشد. در واقع اطلاعات وسیلهای است كه امكان استفاده بهتر و مناسبتر از منابع ملموس سازمان را برای مدیریت فراهم میآورد. اطلاعات در سازمان غالباً به شكل موثری اداره نمیشود و با وجود آنكه در بسیاری از سازمانها، اطلاعات با فنآوری پیشرفته همراه شد و نظامهای پیچیده خودكار برای خدمات اطلاعات[10] و همچنین نظامهای خودكار دفتری و اداری[11] در سطح وسیع به كار گرفته میشوند، هنوز در مورد مسئله مدیریت این نظامها و مراكز خدمات اطلاعاتی و چگونگی و میزان كاربرد این فنآوریها و مدیریت منابع اطلاعاتی بحث و بررسی دقیق و مفصلی نشده یا اجرا نگردیده است.
میتوان اولین گام برای كاربرد فنآوریهای اطلاعاتی را آگاهی مدیران از ارزش بالقوة آن دانست. همان طوری كه با فعالتر شدن مدیریت، بكارگیری اصول و علوم آن سادهتر گردید، با ارج نهادن به نقش اطلاعات در سازمان به كاربرد فنآوریهای اطلاعاتی و نیز نقشآفرینی اطلاعات در تصمیمات و استراتژیهای مدیریتی و چگونگی بهرهگیری از آن آگاهتر خواهیم شد.
تكنولوژی (فنآوری) :
تكنولوژی یكی از عوامل موثر و تعیین كننده در ساختار سازمانی است و تغییرات و تحولات تكنولوژیكی باعث پیدایش صنایع و مشاغل جدید و از بین رفتن یا بیاهمیت شدن بعضی از صنایع و مشاغل قبلی میگردد. بنابراین ورود تكنولوژی به سازمان محدودیتها و فرصتهایی را پدید میآورد كه از جمیع جهات بر سازمان تاثیر میگذارد. تكنولوژی تركیب جدیدی از تلاش انسان، ماشینها و تجهیزات و روشهای انجام كار را ایجاد میكند كه نیازمند آمادگی سازمان در جهت پذیرش و انتخاب تركیب صحیح میباشد. در مفهوم واقعی تكنولوژی، اتفاق نظر كامل وجود ندارد. برداشتهای متفاوت از تاثیر تكنولوژی در سازمان شده است همچین سطوح تجزیه و تحلیل تاثیر تكنولوژی در سازمان نیز متفاوت بوده است و عدهای كل سازمان را بعنوان استفاده كنندگان تكنولوژیهای متفاوت و حتی عدهای دیگر فرد را بعنوان یك واحد تاثیرپذیر تكنولوژی مورد بررسی قرار دادهاند.
به همین جهت تعریف واحدی از تكنولوژی ارائه نشده است.
به هر حال، تكنولوژی عبارتی است كه برای هر نوع سازمانی قابل كاربرد است. سازمانها همگی اعم از صنعتی و خدماتی از تكنولوژی استفاده میكنند. همه سازمانها به این منظور بوجود آمدهاند كه تغییری را در «شیء» بوجود آورند و ایجاد این تغییر مستلزم داشتن تكنولوژی است. البته شیء مذكور حتما نباید دارای شكل ظاهری و مادی باشد، بلكه میتواند شامل مواردی مثل اطلاعات، نمادها و حتی افراد نیز باشد. محسوس و ملموس بودن یا نبودن شیء مورد تغییر در سازمان، تاثیری در مفهوم و اهمیت تكنولوژی به طور عام ندارد به عبارت دیگر بعنوان عامل موثر هماهنگی كه در یك پالایشگاه نفت مورد بررسی قرار میگیردبه همان نحو نیز در یك موسسه بیمه مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.(Scott . Bedeian . 1986)
تكنولوژی در جهان پیشرفته امروز، همان گنج پر ارزشی است كه نوع بشر پس از قرنها تلاش برای دانستن و كاربرد دانشها برای زندگی بهتر و آسانتر بدست آورده است و در یك كلام میتوان گفت تكنولوژی دستاورد دانش است. (هوا كیمیان، 1374، ص 20)
علم، صنعت و تكنولوژی میتوانند جامعه و جهان را متحول كنند تا آن حد كه پایهگذار تحولهای تاریخی باشند و جوامع بشری را از دورانی به دوران دیگر، با ویژگیهای كاملا متفاوت انتقال دهند. «ژان ـ ژاك سروان ـ شرایبر» نویسنده كتاب (تكاپوی جهانی)از لحظههای استثنایی و دگردیسی جوامع سخن میگوید كه پیشرفت تكنولوژی زمینهساز آن خواهد بود. شرایبر میگوید «ما در لحظهای استثنایی از دگردیسی جوامع از جمله جامعه خودمان (فرانسه) زندگی میكنیم، لحظهای كه نظیر آن در طول قرنها كمتر پیش میآید. … شرایبر برای اثبات این سخن به پیشگفتار كتاب «تكاپوی آمریكا» استناد میكند.
پنج قرن پیش، رابله و سروانتز، بر پایه اختراع صنعت چاپ، جهش بزرگ نورزایش (رنسانس) را بنا نهادند. و نظم اخلاقی را به لرزه در آوردند. زیر و رو شدن فنون در ساختهای اجتماعی و الگوی ذهنی جامعه قرون وسطی شكاف ایجاد كرد. این ضربه «نوزایش» را بوجود آورد.
شرایبر ابراز امیدواری میكند كه این بار تحول جهان به گونهای باشد كه همه جوامع از دستاوردهای آن برای رفاه و بهرورزی بهره گیرند. او میگوید «البته اراده و حماسه را نباید از ماشینهای كوچكی كه مردمان سواحل اقیانوس آرام یكی پس از دیگری به خدمت ذكاوت انسانها در میآورند، انتظار داشت. اگر قرار است و باید جامعه اطلاعات كه هم اكنون جانشین جامعه صنعتی فرو پاشیده میشود، به اشتغال كامل استعدادهای همه بیانجامد و درهای آینده را بر روی ما و پنج میلیارد انسان دیگر پیش از پایان نفت، بگشاید، یك انقلاب اجتماعی آنهم همین امروز ضروری است…»
با این تفاسیر باز بنظر میرسد كه هنوز نمیتوان تعریف جامعی را از تكنولوژی ارائه داد ما در این پژوهش پس از بررسی تعاریف متعدد از تكنولوژی تعریف هنری مینتزبرگ از تكنولوژی را جامعتر یافتیم مینتز برگ تكنولوژی را عبارت از ابزاری میداند كه برای دگرگون كردن «وارده یاin Put » به «ستاده یا Out Put» در هستة عملیاتی بكار میرود. مجموع تكنولوژیهای مورد استفاده در سازمان، نظام فنی سازمان را تشكیل میدهند كه شامل سه تكنولوژی، انسانی، ماشینی و روشهای انجام كار میباشد. (مینتز برگ، 1371 ص 17)
همانطور كه در صفحات پیشین اشاره كردیم تكنولوژی یكی از عوامل تاثیرگذار بر ساختار سازمانی است. و از نخستین سالهای انقلاب صنعتی آنچه نقطه همگرایی صاحب نظران قرار گرفت، فنآوری و پیشرفتهای آن بود كه ضمیمه استمرار انقلاب را فراهم آورد. تاثیر فنآوری بر روابط افراد، گروهها و سازمانها مورد توجه صاحبنظران قرار گرفت و در طول سالهای قرن بیستم تحقیقات قابل ملاحظهای به منظور شناخت ماهیت و عوامل موثر در فنآوری صورت گرفته است در اینجا ما به چند نمونه اشاره خواهیم كرد:
1- پژوهش وود وارد[12]:
خانم جون وود وارد (1971 ـ 1916 م) استاد جامعه شناسی صنعتی دانشگاه علوم تكنولوژی امپریال دانشگاه لندن بود او تحقیقات خود را در دانشگاه لیورپول شروع كرد ولی اشتهارش را مرهون مطالعاتی است كه وی متعاقبا در سمت مدیره واحد پژوهشهای مناسبات انسانی در دانشكده فنی اسكس جنوب شرقی بر روی تكنولوژی و ساختار در شركتهای تولیدی بعمل آورده است. بعدها او و همكارانش، ضمن توسعه مطالعات یاد شده بر عمق آنها نیز افزودند. وود وارد و همكارانش حدود 100 شركت را مورد مطالعه قرار دادند كه اطلاعات بدست آمده از هر شركت با شركتهای دیگر متفاوت بود شاید یكی از دلایل متفاوت بودن نتایج اندازه شركتها بود كه یكی شاید 10 كارمند و دیگری 100 كارمند داشت. (نمودار 1 ـ2)
وود وارد سازمانها را در سه گروه كلی فرهمند، سنتی و بور و كراتیك جای داد و در این نوع طبقهبندی نكاتی از قبیل: سلسله مراتب اداری بین بالاترین و پایینترین سطح، حیطة نظارت و یا میانگین افرادی كه زیر نظر یك سرپرست بكار اشتغال دارند، میزان ابهام یا وضوح در شرح وظایف كاركنان، حجم مكاتبات و دستور العملها، میزان تقسیم وظایف كارشناسان و متخصصین مورد نظر وی بودند. وود وارد درمییابد كه سازمانها از نظر ویژگیهای بالا با هم متفاوت هستند. مثلا در یكجا افراد تحت سرپرستی یك سرپرست خیلی كم بودند و در جایی دیگر شاید 80 تا 90 نفر. سلسله مراتب در واحدهای تولیدی از حداقل 2 تا حداكثر 8 رده میرسید و ارتباطات در جایی بكلی بصورت شفاهی انجام میگرفت اما در جایی دیگر همین ارتباطات كلا بصورت كتبی صورت میپذیرفت. او از خود پرسید این تفاوتها ناشی از چیست؟
گروه خانم وود وارد برای یافتن پاسخ به سوال فوق ابتدا فرض كردند كه ممكن است اندازه یا سوابق تاریخی سازمانها دلیل اختلافشان باشد. اما به جوابی نرسیدند. ولی وقتی تفاوت بین فنون متفاوت تولید بررسی گردید، معلوم شد واقعا فنآوری تولید با سلسله مراتب، حیطه نظارت و آن ویژگیهای سازمانی فوق الذكر ارتباط دارد. وود وارد و همكارانش ادعا نكردند كه فنآوری تنها عامل موثر در ساختار یك سازمان است همچنان كه نگفتند مدیران نمیتوانند بر ساختار سازمانها اثر بگذارند اما تاكید كردند كه فنآوری در ساختار سازمان اثر عمدهای دارد.
نتایج اصلی تحقیقات خانم وود وارد بشرح ذیل میباشد:
1ـ ساختار سازمان با فنآوری ارتباط دارد.
2ـ سلسله مراتب همراه با پیچیدگی فنآوری تولید بیشتر میشود.
3ـ تعداد افراد تحت نظارت در تولید انبوه بیشترین ولی در تولید سفارشی و پیوسته پایین است.
4ـ هزینه نیروی كار همراه با افزایش پیچیدگی فنآوری كاهش مییابد و از 36 درصد تولید سفارشی 34 درصد از كل هزینههای تولید در تولید انبوه به 14 درصد در تولید پیوسته میرسد.
5 ـ نسبت كاركنان اداری و سرپرستی به كارگران ساعت مزد با پیچیدگی فنآوری كاهش مییابد.
6ـ با پیچیدگی فنآوری سطح تحصیلات كاركنان بالا میرود.
7 ـ با افزایش پیچیدگی فنآوری، حیطه نظارت مدیریت سطح بالا افزایش مییابد.
8 ـ سازمان تولید سفارشی و پیوسته انعطافپذیر است ولی در تولید انبوه شرح وظایف، مقررات و مسئولیتها دقیقا باید رعایت شود.
9 ـ ارتباطات كتبی بخصوص در تولید انبوه بیش از ارتباطات كتبی در تولید سفارشی و پیوسته است.
10 ـ تقسیم كار و تخصص در تولید انبوه شدید است.
11 ـ علیرغم نیاز به كنترل شدیدتر در تولید انبوه، فاصله مدیریت با سرپرستی بیشتر است.
(رحمان سرشت، 1377، ص 134 ـ 132)
لازم به یادآوری است كه خانم وود وارد شركتهای مورد مطالعه خویش را به سه دسته ذیل تقسیم كرد:
1 ـ تولید تك محصولی و دستههای كوچك[13]: كه این شركتها معمولا به صورت كارگاه هستند و سفارشات اندك میگیرند و بر طبق خواست مشتری عمل میكنند و در نتیجه استفاده بسیاری زیادی از دستگاههای پیشرفته و مكانیزه ندارند.
2 ـ تولید انبوه و دستههای بزرگ[14]: كه یك نوع فرایند تولید یا ساخت است كه از قطعات استاندارد استفاده میكند و سیستم تولید نسبتا طولانی است.
3 ـ فرایند تولید مستمر[15]: در فرایند تولید مستمر همه كارها بوسیله دستگاههای پیشرفته و مكانیزه انجام میشود. در این فرایند چیزی بنام شرع یا متوقف ساختن دستگاه وجود ندارد. (دفت، 79، ص 211 ـ 207)
نمودار (1 ـ 2) طبقهبندی وود وارد از صد شركت برتیانیا بر اساس سیستم تولید.
منبع: (وود وارد، به نقل از دفت، 1379، ص 209)
2 ـ پژوهش، درك پیوو و گروه آستن:
این گروه سازمانها را آنچه كه هستند مورد مشاهده و مطالعه قرار دادند. آنان در تحقیقاتشان ویژگیهایی از قبیل هدف، مالكیت، فنآوری، اندازه و وابستگی سازمانی را مطالعه كردند، تا اثر آنها را بر میزان و شدت ساخت ارادی، وظایف كاركنان و تمركز اختیارات در سازمان آشكار سازند. معلوم گشت مالكیت و فنآوری هیچ كدام بر ساختار سازمانی اثر قابل ذكری نمینهند! مالكیت دولتی یا خصوصی چه محدود به یك خانواده كوچك یا گسترده در بین جمع بزرگی از افراد غیر مربوط به هم و نیز فنآوری تولید هیچ تغییر محسوس در قالبمندی فعالیتهای اعضای سازمان و تمركز اختیارات سازمانی بوجود نمیآورد. طبعاً این یافتة علمی حتی نتایج حاصل از تحقیقات خانم وود وارد را قابل تعمقتر و ارزش و اعتبار آن را محدود میكند.
عواملی كه بر ساختار سازمانی اثر گذاشته و میگذارد اندازه سازمان و اتكا یا وابستگی آن به سازمانهای دیگر است. هر قدر سازمان بزرگتر شود احتمال اینكه شمار تخصصهای مورد نیاز آن فزونی یابد بیشتر خواهد شد و هر قدر سازمان بزرگتر شود (یعنی تعداد كاركنان آن افزایش یابد) نیاز به كنترل امور از طریق تدوین و اعمال راهكارهای استاندارد و استفاده از دستورالعملها و چارچوبهای مشخص بیشتر خواهد شد. هر قدروابستگی سازمان به تعدادی از اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از سهامداران، فروشندگان مواد اولیه، خریداران محصولات تمام شده بیشتر باشد برای تصمیمگیری از آزادی عمل كمتری برخوردار خواهد بود حتی اگر به یك سازمان وابسته اختیار تصمیمگیری در بعضی موارد داده شود باز تصمیمات در درون خود حالتی متمركز خواهد داشت و بطور غیر متمركز قابل اتخاذ نخواهد بود.
3 ـ مطالعات جیمز تامپسون:
تامپسون در مطالعات تئوریك خود به بررسی و طبقهبندی فنآوریهای موجود پرداخته است به نظر تامپسون در ساختار سازمانی فنآوری كه دارای نقش كلیدی است، فنآوری اساسی است. فنآوری اساسی عبارتست از فرایندی كه برای تبدیل درون داد به برون داد و عودت آن به محیط، بكار میرود. (رابنیز، ص 162)
تامپسون فنآوری را به صورت ذیل طبقهبندی میكند:
1 ـ فنآوری پیوسته مستمر: اگر وظایف عملیات بطور متوالی با هم وابستگی متقابل داشته باشند، فنآوری پیوسته خواهد بود. در فنآوری میانجی روابط بین فعالیتها بصورت روابط متقابل مكمل و یا تمام كننده میباشد. یعنی فعالیت الف باید قبل از فعالیت ب انجام شده و فعالیت ب پس از تكمیل به فعالیت ج منتهی خواهد شد. خطوط تولید شركتهایی كه بصورت انبوه بوده از نوع فنآوری مستمر استفاده میكنند.
2 ـ فنآوری واسطهای: تامپسون فنآوری واسطهای را نوعی فنآوری كه مشتری را به دستاورد سازمان پیوند میدهد تعریف كرده است. ویژگی مهم این فنآوری وابستگی متقابل فعالیتهاست. در این فنآوری روابط بین فعالیتها بصورت وابستگی متقابل پشت سر هم میباشد. در سازمانهایی كه از این نوع فنآوری استفاده میشود، استاندارد كردن كارها و برنامهریزی ابزار هماهنگی محسوب میشود.
3 ـ فنآوری متمركز (فشرده): سومین گروه فنآوری از دیدگاه تامپسون، فنآوری متمركز است. فنآوری متمركز دادن پاسخ متعارف به مجموعه متنوعی از شرایط گوناگون و موارد استفاده اقتضایی است. فعالیتها در این نوع فنآوری به طور متقابل به هم وابسته هستند. به علت وجود این وابستگی متقابل، نیاز است تا ارتباط چند جانبه، درك متقابل پرسنل از یكدیگر، توانایی برخورد با مشكلات از دید دیگران در این سازمانها وجود داشته باشد. روابط بین عوامل سازمانی با انواع فنآوری ذكر شده در
جدول (1 ـ 2) بطور خلاصه آمده است. (رابنیز، 1380، ص 163 ـ 160)
نوع فنآوری | نوع رابطه بین فعالیتها | اطلاعات و نقش آن در تصمیمگیری | پیچیدگی سازمانی لازم | نوع هماهنگی لازم |
فنآوری پیوسته | ردیفی | متوسط | متوسط | برنامه |
فنآوری واسطهای | مكمل | كم | كم | استاندارد كردن |
فنآوری فزاینده | چندسویه | زیاد | زیاد | تعدیل متقابل |
جدول (1 ـ 2) روابط بین عوامل سازمانی با انواع فنآوری
تعریف فنآوری اطلاعات:
فنآوری اطلاعات واژهای است كه در بر گیرنده دو موضوع محاسبات[16] و ارتباطات[17]میباشد. تعابیر مختلفی از این واژه ارائه شده است، در یكی از تعابیر، به پردازش اطلاعات اداری محدود شده است و در تعبیر دیگر به كاربرد رایانه در امور تولیدی مانند استفاده از آدم وارهها و كنترلهای از راه دور اشاره دارد. (مومنی، 1372، ص 191)
«اصطلاح فنآوری اطلاعات برای توصیف فنآوریهایی بكار میرود كه ما را در ضبط ذخیرهسازی، پردازش، بازیابی، انتقال از طریق فاكس، میكروگرافها ارتباطات از راه دور، همچنین فنآوریهای قدیمیتر بایگانی اسناد، ماشینهای محاسباتی مكانیكی، چاپ و حكاكی را در بر میگیرد. (بهان، هولمز، 1377، ص 5)
فنآوری اطلاعات بر بكارگیری سیستمهای اطلاعات، ارتباطات و سیستمهای مكانیزاسیون اداری بنام كامپیوتر تاكید دارد. (تهرانی، تدین، 1379، ص 9)
میتوان گفت فنآوری اطلاعات در تعریف محدودش به جنبههای مرتبط با فنآوری یك سیستم اطلاعاتی اشاره دارد و شامل: سختافزار، بانك اطلاعاتی، شبكههای نرمافزار و دیگر ابزارها میباشد در این تعریف فنآوری اطلاعات: میتوان بعنوان یك زیر سیستم، سیستم اطلاعاتی در نظر گرفته شود. برخی مواقع فنآوری اطلاعات را مترادف سیستمهای اطلاعاتی نیز بكار میبرند و یا حتی میتوان بعنوان یك مفهوم گستردهتر، در بر گیرنده چندین سیستم اطلاعاتی، كاربران و مدیریت بكار رود.(Turban & others,1996. P:9)
در تعریف دیگری گفته شده است كه فنآوری اطلاعات یك طبقهبندی وسیع از تكنیكهای ارتباطات است كه سریعا به چگونگی ارتباط مدیران اثر میگذارد و شامل دستگاه ضبط نوارهای ویدئویی، وسایل و خدمات پاسخگویی تلفنی، سیستمهای تلویزیونی مدار بسته و دستگاه پست تصویری میباشد.(Lewis & others. 1995, P:392)
در یك جمعبندی كلی فنآوری اطلاعات را میتوان نقطه همگرایی الكترونیك، پردازش داده و ارتباطات دور برد[18] دانست. این همگرایی دو جنبه دارد: نخست از میان رفتن فاصلهها و در نتیجه قرار گرفتن رایانههای سابقا مجزا از هم در یك شبكه گسترده جهانی، و دوم رایانهای شدن سیستمهای ارتباطات دور برد كه باعث ایجاد ظرفیتهای جدیدی، در انتقال صدا و تصویر میشود. این همگرایی دو وجهی ابزارهای جدیدی را برای گردآوری، ذخیرهسازی، پردازش، سازماندهی، انتقال و نمایش اطلاعات در اختیار انسان قرار میدهد. (فرنه، 1375، ص 132)
پیشرفتهای،حاصل در زمینه فنآوری اطلاعات را میتوان بیواسطه ناشی از پیشرفت اخیر میكرو الكترونیك دانست. زیرا نتایج علمی و مرتبط با فنآوری بدست آمده در عرصه ترانزیستورها، نیمههادیها[19] و مدارهای یكپارچه[20]، و تراشهها[21]، چنان بوده است كه امروزه نقش چسبی را دارد كه بخشهای گوناگون سازمان را به یكدیگر پیوند میدهند. این عامل همچون تیری در تركش مدیریت بوده و همزمان ابزار كنترل و نوآوری است.(Turban, 1996. P:13)
تكنولوژی اطلاعات، امروزه از مدارهای الكترونیكی برای پردازش اطلاعات استفاده میكند. تكنولوژی اطلاعات جایگزین و یا مكمل تواناییهای جسمی انسان شده است و این مورد در مقایسه با تكنولوژی مكانیكی كه جایگزین تواناییهای جسمی انسان است قابل توجه است، عدهای معتقدند كه تكنولوژی اطلاعات تنها برای فعالیتهایی قابل كاربرد است كه تحت عنوان «پردازش داده» و بایگانی اطلاعات قرار میگیرند، در حالی كه عدهای دیگر هرگونه كاربرد و استفاده از تجهیزات الكترونیكی مانند رباتها در اتوماسیون تولید را نیز تحت عنوان تكنولوژی اطلاعات میدانند. نظر منطقی دیگر آنست كه مفهوم تكنولوژی اطلاعات آن كاربردها و مواردی را در بر میگیرد كه تا حدی در بر دارنده پردازش الكترونیكی دادههاست. (Child, 1984, P:20)
تاریخچه فنآوری اطلاعات:
تاریخچه فنآوری اطلاعات به چهار دوره اصلی تقسیمبندی میگردد و هر یك به وسیله فنآوری اصلی كه در آن زمان برای حل مسائل مربوط به داده، پردازش، بازداد و ارتباطات بكار میرفته متمایز میگردد. این چهار دوره عبارتند از:
عصر قبل از مكانیكی[22] (1450 ـ 3000 قبل از میلاد مسیح)
عصر مكانیكی[23] (1840 ـ 1450 پس از میلاد مسیح)
عصر الكترو مكانیكی[24] (1940 ـ 1840 پس از میلاد مسیح)
عصر الكترونیك[25] (زمان حال ـ 1940 پس از میلاد مسیح)
چگونگی ذخیره و نمایش اطلاعات بگونهای كه دقیق و روشن و دائمی باقی بماند، از جمله مسائل اساسی بود كه انسانها در طی دوره ما قبل مكانیكی با آن روبرو بودند و با اختراع الفبا و اولین سیستمهای نوشتاری و شمارش، ایجاد سیستمهای شمارش 9 رقمی و سپس 10 رقمی، كاغذ، قلم، كتاب و كتابخانه به انسان امكان غلبه بر موانع و شناخت بهتر جهان اطراف را عطا نمود و به او اجازه داد به ثبت و انتقال دیدههایش بپردازد. اما زمان و هزینة زیادی مورد نیاز بود و برای همه بهرهگیری از این امكانات ممكن نبود. مخترعین با بهرهگیری از ابزارها و فنآوری موجود (چرخ زنده، محورها و قدرت انتقال مكانیكی بوسیله آنها) ماشینهایی را اختراع نمودند كه برخی كارها را كه انسان عادت داشت خودش انجام دهد به جای او انجام میداد. (عصر مكانیكی). با پیچیدهتر شدن نیازهای جوامع صنعتی، نیاز به فنآوری قدرتمندتر برای پشتیبانی از سیستمهای اطلاعاتی پیشرفته افزایش مییافت. دستیابی به روشهایی برای مهار الكتریسیته كلید پیشرفت در این دوره (الكترو مكانیكی) بود و دانش و اطلاعات میتوانست تبدیل به ضربات الكتریكی گردد. در طی 50 سال پس از عصر الكترو مكانیكی نیاز به فنآوری سریعتر، قدرتمندتر و معتبرتر برای كمك به انطباق با تغییرات سریع دنیای اطراف. یك مساله كلیدی بود و كشف فنآوری دیجیتال كه قادر بود این نیاز را مرتفع سازد پیشرفت اصلی این دوره بود.
(laudon & others, 1996, PP:37 - 48)
نمودار زیر منعكس كننده این طبقهبندی است:
اولین سیستم شمارش (چرتكه) | اولین سیستم نوشتاری و الفبا |
1000 سال قبل از میلاد | قبل از میلاد 3000 |
ابزارهای اولیه: خاك رس (سفال)،پاپیروس ـ نی
مفهوم صفر و سیستم شمارش 10 رقمی | اولین سیستم شمارش 9 رقمی | اولین كتابها و كتابخانهها |
1000 بعد از میلاد | 100 بعد از میلاد | قبل از میلاد 900 |
ماشین بافندگی جوزف ژاكار | دستگاه چاپ نورنبرگ | عصر مكانیكی (1840-1450) | ساخت كاغذ در اروپا |
1800 | 1500 | 1450 | بعد از میلاد 1100 |
محاسبهگرهای الكترومكانیكی | شروع ارتباطات از راه دور | عصر الكترومكانیكی (1940-1840) | ماشین بابیج |
1890 | 1880 | 1840 | 1820 |
اختراع تلفن و تلگراف
عصر الكترونیك (حال 1940) | ماشین Mark Hollerith | محاسبهگرهای الكترومكانیكی |
1940 |
| 1890 |
نسل چهارم رایانهها | نسل سوم رایانهها | نسل دوم رایانهها | نسل اول رایانهها |
حال | 1979 | 1964 | 1959-1958 |
(2 ـ 2. نمودار تاریخچه فنآوری اطلاعات)
همانگونه كه در نمودار فوق نشان داده شده است. یكی از نخستین و مهمترین وسیله محاسبهای كه در اختیار انسان بوده، انگشتان دست است. او از وسایل ابتدایی دیگری نظیر دانههای شن، تكههای چوب و … نیزه بهره گرفته است. اما با پبشرفت زندگی اجتماعی این وسایل و ابزارهای اولیه بتدریج كارآیی خود را از دست دادند و انسان مجبور شد وسایل دیگری را ساخته و بكار گیرد. چرتكه یكی از قدیمیترین ابزارهایی است كه برای این منظور ساخته شده و بكار گرفته شده است. در سال 1642 دانشمند جوانی بنام بلز پاسكال[26] اهل فرانسه برای رهانیدن خود و پدرش از زحمت محاسبات مربوط به دربار فرانسه، اولین ماشین حساب مكانیكی را كه به آن ماشین جمع زن مكانیكی لقب دادند، ساخت. استفاده از این وسیله به علت حجم و وزن زیاد آن عملا گسترش چندانی نیافت. اما ایده بكار برده شده در آن مورد توجه لایب نیتز ریاضیدان آلمانی قرار گرفت. وی در سال 1671 ماشین محاسبه كاملتری ساخت كه علاوه بر اعمال جمع و تفریق قادر به انجام دادن محاسبات ضرب و تقسیم نیز بود. ضمن كاملتر شدن ماشینهای محاسباتی مختران به دنبال یافتن وسیلهای بودند كه بتوان فرمانهایی را در آن ضبط و سپس به كمك آنها اعمال ماشینهای مخصوص دیگر را كنترل كرد. باسیل بوشون[27] توانست با استفاده از نوارهای كاغذی سوراخ شده، كار ماشینهای بافندگی را به گونهای كنترل كند. با توسعه این روش، كارخانههای بافندگی ماشینهای كاملا خودكار در فرانسه ساخته شد كه بوسیله یك سری كارتهای مقوایی سوراخ شده كنترل میشد. ژوزف ژاكار در ساخت این ماشینها سهم عمدهای داشت. (فتحآبادی و علاقهبند، 1375، ص 13 ـ 12)
در همین دوره چارلز[28] بابیج استاد دانشگاه كمبریج، طرحهای مختلف ساخت وسایل محاسباتی را با هم تركیب كرد تا به یك وسیله محاسباتی برای انجام اعمال ریاضی پیچیدهتر دست یابد و در دهة 1820 ماشینی را طرح كرد كه موتور تفاضلی[29] نامید. وی در دهة 1830 وسیلة دیگری را طراحی نمود كه از طریق كارتهای سوراخ شده اطلاعات را دریافت مینمود. و پس از انجام محاسبات لازم، دادهها و نتیج حاصله را چاپ مینمود. این ماشین دارای حافظه بوده، میتوانست. اعداد ورودی و نتایج محاسبات را ذخیره نماید. وی این دستگاه را موتور تحلیلی[30] نامید. (Laund on and Others, Opcit, P.41)
كار این ماشینها، اساس كار كامپیوترهای امروزی گردید. از این رو بابیج را پدر رایانههای الكتونیكی گویند، بابیج در اثر محدودیتهای فنی و مهندسی آن دوره نتوانست ماشینهای مورد نظر خود را تكمیل كند. و بر این اساس این نوع رایانهها هرگز ساخته نشدند. (رحمانی، 1376، ص 1)
در ادامه این تلاشها شخصی بنام هرمان هولریث[31] در اولین تلاش برای مكانیزه كردن كار آمارگیری شكست خورد. اما سرانجام به ساختن دستگاهی موفق گردید كه او را به شهرت جهانی رساند. او ماشین جدولبندی الكترونیكی ساخت خود در سال 1986 آنرا به یك شركت فروخت. بعدا از ادغام این شركت در چند شركت دیگر شركت I.B.M بوجود آمد. (فراخانی بهار، 1370، ص 27 ـ 23)
عصر الكترونیك عصر پیدایش تحولات چشمگیردر رایانهها و ظهور نسلهای جدیدی از آنهاست به گونهای كه در سالهای حدود 1940 تاكنون شاهد عرضه چهار نسل از آنها میباشیم:
الف) رایانههای نسل اول:
یكی از رایانههایی كه در این دوره ساخته شد، ایناك با 30 تن وزن كه 170 متر فضا را اشغال میكرد و 1800 لامپ خلاء در آن بكار رفته بود. برخی از ویژگیهای رایانههای نسل اول عبارت بودند از: حجم زیاد، ظرفیت محدود حافظه، سرعت محدود، برنامه نویس به زبان ماشین، تك منظور بودن آنها، تولید گرما و حرارت زیاد و نیاز به دستگاههای خنك كننده قوی، نیاز به نیروی برق بالا و غیر قابل اعتماد بودن.
ب) رایانه نسل دوم:
پس از اختراع ترانزیستور نخستین رایانه تمام ترانزیستوری در سال 1958 ساخته شد. پیشرفت دیگری كه در همین دوره بوجود آمد پیدایش زبانهای رایانهای بود (اسمبلی، فرتون، كوبل). با استفاده از ترانزیستورها جای لامپ خلاء از مصرف برق كاسته شد و حرارت و گرمای كمتری تولید شد. رایانههای این نسل، افزون بر حجم و وزن كمتر، قابل اعتمادتر نیز بودند و به سرعت آنها نیز افزوده شده بود
قیمت فایل فقط 42,900 تومان
برچسب ها : بررسی تاثیر میزان بكارگیری فنآوری اطلاعات بر ساختار سازمانی شركت سهامی بیمه ایران در شهر تهران , (از نظر مدیران و معاونین) , ادبیات نظری و تجربی تحقیق , نسبتهای پرسنلی